Eldgos við Litla-Hrút, niðurstöður mælinga 11. júlí
Gosið hófst um kl. 16:40 þann 10. júlí. Þá opnaðist sprunga sem hefur meginstefnu u.þ.b. N30°A frá austurhlíð Litla-Hrúts með stefnu yfir að Keili. Sprungan var í fjórum skástígum bútum þar sem samanlögð lengd er 700-800 m.
Gosið færðist í aukana fyrstu tímana og náði sennilega hámarki um kl. 21. Síðan fór að draga úr því aftur. Þegar það var í hámarki milli kl. 19 og 22 var það töluvert öflugra en byrjunarfasi gossins í ágúst í fyrra og margfalt meira hraunrennsli en í upphafsfasa gossins 2021. Gaslosun var mikil og gróðurbruni var við jaðra hraunsins.
Verulega dró úr gosinu aðfararnótt 11. júlí og virknin færðist að mestu á einn gíg norðanhalt við miðbik sprungunnar, 300-400 m norðaustur af Litla-Hrút. Hraunið rennur til suðurs, meðfram Litla-Hrút og út á hraunið austan hans.
Mælingar á hraunflæði
Hópur frá Náttúrufræðistofnun og Jarðvísindastofnun flaug yfir gosstöðvarnar um kl. 18 í gær, þann 11. júlí, og tók lóðréttar loftmyndir af hrauninu með Hasselblad myndavél Náttúrufræðistofnunar. Nú hefur verið unnið landlíkan eftir myndunum og með samanburði við landlíkan (Íslands-DEM), reiknað mismunakort sem sýnir þykkt hraunsins. Niðurstöður mælinganna eru að kl. 18, um 25 tímum eftir gosbyrjun eru að rúmmál hraunsins hafi verið 1,7 milljón m3, sem samsvarar því að meðalhraunflæði þessa 25 tíma hafi verið um 18-20 m3/s. Rennsli var mest kvöldið áður og líklega var hámarksrennslið yfir 50 m3/s. Sennilega var hraunrennslið komið nálægt 15 m3/s síðdegis þann 11. júlí.
Áætlað er að safna meiri upplýsingum á næstunni og fylgjast með þróun hraunrennslisins.
Mælingar á efnasamsetningu
Hraunið sem kom upp í upphafi goss við Litla Hrút er af svipaðri gerð og hraunið sem kom upp í lok gossins 2021 og í ágúst í fyrra. Sem dæmi er styrkur MgO sambærilegur og hlutfall K2O/TiO2 nánast það sama (sjá graph). Hraunið inniheldur jafnframt kristalla sem varpa ljósi á breytilegar kristöllunar-aðstæður.
Efnasamsetning hrauns:
MgO wt.% = 8.5
K2O/TiO2 = 0.26
Efnasamsetning gassins er jafnframt sambærileg og í upphaf goss 2022, með tiltölulega háan styrk koltvíoxíðs (CO2) sem líklega hafði safnast saman í aðdraganda gossins 10. júlí.
Gasútstreymi
5.4 – 11.5 ktonn / dag SO2
7.1 – 15 ktonn / dag CO2
Þessar niðurstöður benda því til tengsla við bráðina sem einkenndi mest allt gosið 2021, en einnig bráðina sem gaus 2022. Hver tengsl þessara bráða eru nákvæmlega, kallar á ítarlegri rannsóknir. Athyglisvert er að ekkert bólar á bráð sambærilegri þeirri og kom upp í upphafsfasa þessara atburða í mars 2021.
Gosstöðvarnar 11. júlí 2023
Aðferðir:
Um kortlagningu hraunsins:
Tvær aðferðir verða einkum notaðar við að kortleggja hraunið
-
Myndir teknar lóðrétt niður á hraunið og síðan unnið landlíkan úr myndunum.
-
Mælingar úr Pléiades gervitungli frönsku geimvísindastofnunarinnar. Tunglið fer yfir a.m.k. einu sinni á dag en nær ekki myndum ef skýjahula þekur svæðið.
Rúmmál hraunins er fengið með því að draga eitt landlíkan frá öðru. Mælingar eru festar við nýleg nákvæm landlíkön sem unnið hefur verið af öllu landinu. Nákvæmni landlíkana er talin vera 20-30 cm í hæð.
Vinna við mælingar og úrvinnslu
Kortlagning hraunsins er samstarfsverkefni margra aðila: Hér á landi eru það aðallega Náttúrfræðistofnun Íslands og Landmælingar Íslands auk Jarðvísindastofnunar Háskólans. Einnig koma að verkinu Veðurstofan, Ísavia og Almannavarnir. Franskt samstarfsfólk kemur líka að málinu því aðgangur að Pléiades gervitunglinu hefur fengist gegnum CIEST2, franskt rannsóknaverkefni.
Jarðefnafræðin er einkum unnin á Jarðvísindastofnun Háskólans. Að gasmælingum koma sérfræðingar Veðurstofunnar og fólk á Jarðvísindastofnun.
Að vinnunni kemur því allstór hópur sérfræðinga á ofangreindum stofnunum, tæknifólk á tilraunastofum og nýdoktorar við Jarðvísindastofnun.
Jarðefnafræði
Heildarberg-efnagreiningar hafa verið gerðar með ICP-OES (Inductively Coupled Plasma – Optical Emission Spectroscopy ) tæki Jarðvísindastofnunar. Þær eru gerðar á hraunsýnum teknum með reglulegu millibili. Í þessari aðferð er LiBO2 flúx bætt við mulin bergsýni, bræðslumark þeirra lækkar í kjölfarið og þau því auðbrædd við 1000°C. Bráðin myndar gler við hraða kælingu. Glerið er leyst upp í sýrublöndu en sú blanda er síðan mæld beint. Þessi aðferð er notuð til að greina öll aðalefni bergsins ásamt nokkrum snefilefnum.